Een recent segment in een sportbulletin op de Braziliaanse televisie legde de opwinding — en verbijstering — vast die werd veroorzaakt door een toestroom van Europese spelers.
Het begon met een montage van doelpunten van Memphis Depay, die vorige week door Corinthians werd gecontracteerd in een zet die grote delen van de fanbase van de club in Sao Paulo in extase heeft gebracht. Clips van supporters die de kenmerkende doelpuntviering met vingers in de oren van de Nederlandse aanvaller imiteerden, waren slechts een klein voorbeeld van wat we de komende maanden kunnen verwachten.
Daarna kwamen beelden van andere spelers: Deens international Martin Braithwaite; Maxime Dominguez, een middenvelder uit Zwitserland; de 20-jarige Franse Mohamed El Arouch; de voormalige Norwich City en Newcastle United-verdediger Jamal Lewis.
Ze hebben allemaal getekend voor clubs in Brazilië sinds het einde van het Europese seizoen 2023-24. Het tv-segment noemde het overzicht speels een “Tour of Random Gringos”.
Dit is echter nog niet eens de volledige omvang ervan. De volledige versie van de lijst zou ook de voormalige Franse spelmaker Dimitri Payet bevatten, die sinds augustus 2023 voor Vasco da Gama speelt, en Tobias Figueiredo, ooit een Portugese speler op jeugdniveau en nu uitgeleend van Fortaleza aan Criciuma. De Spanjaard Hector Hernandez is een mogelijke spits voor Depay bij Corinthians. En dan is er nog Yannick Bolasie, ook bij Criciuma. Hij heeft misschien 50 keer voor DR Congo gespeeld, maar hij is geboren in Frankrijk en opgegroeid in Engeland, waardoor hij Europees genoeg is om te worden beschouwd als een import van wat Brazilianen het Oude Continent noemen.
Het is een opvallende trend, hoe je het ook bekijkt. Er waren al eerder Europeanen in Brazilië — de Servische spelmaker Dejan Petkovic wordt gezien als een legende bij Flamengo en Clarence Seedorf had een memorabele periode aan het einde van zijn carrière bij Botafogo — maar nooit eerder waren er zoveel tegelijk in het moderne tijdperk. Nu de aantallen waarschijnlijk verder zullen toenemen, lijkt het een goed moment om de voor de hand liggende vraag te stellen: wat is er in hemelsnaam aan de hand?
Ten eerste zijn de wetten die het gebruik van spelers van buiten Brazilië regelen, versoepeld. Twee jaar geleden mochten clubs maximaal vijf buitenlanders in een wedstrijdselectie gebruiken. Dat werd in 2023 gewijzigd naar zeven. In maart stemden de clubs in de hoogste divisie van het Campeonato Brasileiro unaniem om het maximum opnieuw te verhogen, naar negen.
De impact van die wijzigingen is het sterkst voelbaar in Zuid-Amerika. Brazilië heeft jarenlang talent uit Argentinië, Uruguay en andere buurlanden opgezogen; nu kunnen ze er echt op los. De huidige koploper Botafogo heeft zes niet-Braziliaanse Zuid-Amerikanen in hun gelederen, net als de nummer twee Palmeiras. Gremio, de traditionele thuisbasis van veel van dergelijke ‘hermanos’, heeft er negen. De extra speelruimte heeft echter ook andere markten in de vergelijking gebracht.
Het helpt dat het Braziliaanse voetbal, over het algemeen, de afgelopen tien jaar meer ruimte heeft gekregen voor stemmen van buitenaf. De Portugese coaches Jorge Jesus en Abel Ferreira hebben enorm veel succes gehad, en hebben een pad bewandeld dat veel anderen hebben gevolgd. De lokale voetbalbond wilde breken met de traditie en Carlo Ancelotti aanstellen als coach van het nationale mannenteam. Financiering uit het buitenland heeft geleid tot modernisering achter de schermen. Het is logisch dat deze patronen ook op het veld zouden worden herhaald.
Het is verleidelijk om de golf van Europeanen te zien als een teken dat het Braziliaanse spel bloeit. Van een afstandje zou je kunnen denken dat Braziliaanse clubs de financiële macht hebben verworven om te concurreren om spelers die ze voorheen niet konden contracteren, of om het soort internationale scoutingnetwerken dat een gruwel zou zijn geweest voor eerdere generaties. Misschien hebben recente structurele veranderingen – de wet uit 2021 die clubs toestond om beursgenoteerde bedrijven (SAF’s) te worden, toenemende buitenlandse investeringen, gepraat over een afscheidingscompetitie – de Campeonato Brasileiro in de wereld omhoog gebracht.
Dit zou echter een ongelooflijk rooskleurige lezing zijn. Het zou één ding zijn als deze contracten zich concentreerden bij clubs die hun zaakjes op orde hadden, maar er is geen echte correlatie. Gremio, die Braithwaite contracteerde om de vertrokken Luis Suarez in juli te vervangen, staat bijvoorbeeld op een solide financiële basis, maar Corinthians heeft schulden van meer dan twee miljard reais (£ 278 miljoen, $ 368 miljoen). Als Depay hen niet kan helpen om zichzelf uit de degradatiezone te werken in de resterende 12 wedstrijden van het seizoen, staan ze voor financiële ondergang.
Voor Rodrigo Capelo, Brazilië’s belangrijkste expert op het gebied van voetbalfinanciën, is de recente golf van Europese aanwinsten niet iets om enthousiast over te zijn.
“Deze recente aanwinsten lijken meer op een rage dan op iets strategisch of gebaseerd op structurele veranderingen in het Braziliaanse voetbal,” vertelt hij aan The Athletic. “Er zijn kansen ontstaan en clubeigenaren voelden dat ze goed zouden vallen bij de fans. Vroeger contracteerden ze alleen Brazilianen of Zuid-Amerikanen. Nu hebben ze ook de kans om Europese spelers te contracteren. Ze zien er goed uit op foto’s.”
De vergelijking tussen Seedorf en Depay is interessant. Seedorf was 36 en al lang voorbij zijn hoogtepunt toen hij in 2012 bij Botafogo kwam. Depay is 30 en nog steeds een steunpilaar van het Nederlands elftal. Het zou een uitdaging zijn om het een staatsgreep te noemen, aangezien geen van de Europese topteams hem deze zomer leek te willen, maar het voelt niet als niets.
Depay wilde zichzelf graag afschilderen als een soort gezant van de toekomst tijdens zijn eerste Corinthians-persconferentie. “We halen altijd Braziliaanse talenten naar Europa omdat ze iets speciaals hebben,” zei hij. “Deze competitie heeft een lichtpuntje van de andere kant nodig. Het is tijd om zijn potentieel te laten zien. Dat zal de komende jaren gebeuren.”
Capelo is niet overtuigd. “Het zou positief zijn als dit een echt teken was dat het Braziliaanse voetbal sterker, winstgevender, verantwoordelijker en duurzamer werd,” zegt hij. “Als dat waar was, zou het gaaf zijn om die boodschap door te geven aan de rest van de wereld door spelers te contracteren die nog steeds gewild zijn op de Europese markt, maar dat is niet het geval.
“Geen van de spelers die hier vandaag zijn, kon clubs vinden in Europa. Het is interessant dat ze Brazilië als alternatief zagen, maar het verandert niets aan ons imago op het wereldtoneel.”
Voor Capelo dient het voorbeeld van Seedorf ook als een waarschuwend verhaal. Ondanks alle opwinding over die ondertekening, ondanks dat Seedorf een inspiratiebron bleek op het veld, symboliseerde de zet ook het soort financiële onverantwoordelijkheid dat zo vaak het Braziliaanse spel heeft gekenmerkt. Toen de sponsordeals en een ronde tv-bonussen die Seedorfs komst hadden gefinancierd opdroogden, stond Botafogo op de rand van de afgrond. Een jaar nadat de Nederlander met pensioen ging, degradeerden ze naar de Serie B.
Tien jaar later is er veel veranderd. De opkomst van SAF’s, waaronder Botafogo, Cruzeiro, Fortaleza en Bahia, wordt algemeen geprezen voor het binnenhalen van frisse ideeën en broodnodige investeringen. Het eigendomsmodel heeft ook de neiging om het transferbeleid vorm te geven: zonder presidentsverkiezingen om de paar jaar is er minder verleiding voor deze clubs om te gaan voor spetterende, grote namen die voorheen fans op korte termijn zouden kunnen overtuigen.
Botafogo gaf bijvoorbeeld deze zomer veel geld uit, maar dan aan spelers waarvan redelijkerwijs verwacht kon worden dat ze in waarde zouden stijgen. “We hebben € 20 miljoen uitgegeven aan Luiz Henrique (van Real Betis), wat geen groot probleem is in Europa, maar een recordbedrag was in Brazilië”, vertelt John Textor, de eigenaar van de SAF van de club, aan The Athletic. “We hebben het toen opnieuw gedaan voor Thiago Almada (van Atlanta United). Maar we denken dat dit investeringen zijn en we hebben ook geld geïnvesteerd in onze faciliteiten. Toen (voormalig verdediger van Manchester United) Alex Telles zich aansloot, vertelde hij me dat ons trainingscomplex het beste is van alle clubs waar hij ooit voor heeft gespeeld.”
Deze vooruitgang is echter niet universeel. Capelo ziet bijvoorbeeld nog steeds overeenkomsten met het Seedorf-tijdperk. Hij wijst op de recente bloei van de Braziliaanse gokindustrie, die geld in het spel heeft gebracht, maar misschien niet houdbaar is. “Bepaalde praktijken lijken nog steeds op die van vroeger,” zegt hij. “Veel clubs geven geld uit dat ze niet hebben.”
Je kunt begrijpen waarom de spelers zo aangetrokken worden. Er gaan geruchten dat Depay ongeveer £96.000 ($127.000) per week verdient bij Corinthians — geen topsalaris in Europa, maar zeker niet om over het hoofd te zien. Hij zal waarschijnlijk een van de beste spelers in de competitie zijn. Net als Telles is hij onder de indruk van de faciliteiten bij zijn nieuwe club. “De structuur hier is vergelijkbaar (met die van topclubs in Europa), misschien zelfs beter in sommige opzichten,” zei Depay bij zijn onthulling.
Er zijn ook immateriële zaken. De levensstijl die rijke voetballers in Brazilië kunnen hebben, zal aanzienlijk verschillen van die in bijvoorbeeld Saoedi-Arabië. Er is ook de aantrekkingskracht van spelen in wat Depay “het Mekka van het voetbal” noemde, plus het onmiskenbare gevoel van avontuur dat erbij hoort.
Het is veel minder duidelijk of deals als deze iets goeds voor de competitie voorspellen. Bolasie is snel een cultheld aan het worden voor Criciuma, maar het zou geen grote verrassing zijn als sommige andere aanwinsten hetzelfde lot ondergaan als Jese en Hugo Mallo, twee Spanjaarden die vorig jaar opkwamen en minimale impact hadden. En hoewel niet alle Europese aanwinsten enorme financiële gokjes vertegenwoordigen, lijkt er nog steeds een honger te zijn naar het buitenissige: UEFA Champions League-winnaars Mario Balotelli en Sergio Ramos zijn de afgelopen maanden in verband gebracht met geldverslindende transfers.
Wat Depay betreft, zijn contract bevat een ontsnappingsclausule als Corinthians degradeert. De deal is grotendeels gefinancierd door een van de sponsors van de club, een wedkantoor.
“Deze stappen vinden niet plaats omdat het Braziliaanse voetbal rijker is geworden”, zegt Capelo, “maar omdat er nog steeds veel onverantwoordelijkheid is.”
